De Brugse kalligraaf Yves Leterme is deze zomer te gast in de Sint-Anna-ten-Drieënkerk.

Moderne, waarachtige kalligrafie kan beter beschouwd worden als een veelzijdige expressievorm waarin men een brug slaat tussen het woord en de visuele kunsten. We ervaren dagelijks de impact van sterke logo's, de emoties en associaties die ze bewust en onbewust genereren. Het spreekt voor zich dat de handgeschreven letter, veel meer nog dan de typografische letter, in staat is om allerlei emoties op te roepen, die verder reiken dan een louter esthetisch genoegen. Er schuilt een kracht en charme in handgeschreven letters, die moeilijk te verwoorden valt, maar die alle digitalisering moeiteloos weerstaat. Komt daarbij dat de hedendaagse kalligraaf ondertussen aansluiting heeft gevonden met andere kunstdisciplines, zodat een kalligrafisch werk tegenwoordig meer te bieden heeft dan louter schrijfvakmanschap.

Het is duidelijk dat de Kerk als instituut een erg moeilijke tijd doormaakt en ik wou dat gegeven niet uit de weg gaan, integendeel.

De korte film die we voor de gelegenheid maakten, is gebaseerd op een passage uit het evangelie van Mattheüs, waarin Jezus hard van leer trekt tegen de schijnheilige Farizeeërs. Het is een passievolle tekst, ideaal voer voor een kalligrafische interpretatie, vooral in de huidige context.
De vloertekst vervolgens, die over de ganse middenbeuk van de kerk loopt, bevat een flard uit een prachtig gedicht van Adriaan Roland Holst, waarin de Jezusfiguur verweesd toekijkt op de pracht en praal waartoe zijn boodschap kennelijk heeft geleid.

In de doekenkapel krijgt Gerard Reve uiteindelijk het laatste woord, en dat blijkt geen opgestoken vinger te zijn, maar een uiting van diepgewortelde twijfel.
Los van die realisaties is er nog een tentoonstelling in de weekkapel, waarin ik mijn vrij werk van de afgelopen jaren voorstel.

Vergeet bij uw bezoek aan de tentoonstelling ook niet om aan de kerktoren naar boven te kijken: daarin hangt de visietekst van de parochie van Linkeroever als baken en hoopvol signaal.

Zaterdag 25 juni 2011 werd de tentoonstelling van Yves Leterme geopend in onze Sint-Anna-ten-Drieënkerk. Meer dan honderd belangstellenden waren ingegaan op de uitnodiging om de kunstenaar zelf aan het woord te horen. Lea Verstricht, theoloog en medewerker aan het vormingscentrum van het bisdom Antwerpen, verduidelijkte haar visie op de tentoonstelling. Het geheel werd muzikaal omkaderd door de jonge celliste Laura Zutterman.

Yves Leterme is classicus én kalligraaf. Zijn roeping als kunstenaar heeft hij ontdekt toen hij een cursus kalligrafie ging volgen... om zijn handschrift te verbeteren. Dit “mooi schrijven” ontpopte zich als een passie om in lettertekens poëzie en mysterie uit te drukken. Hij wordt in binnen- en buitenland gevraagd om cursus te geven. Zijn werk ziet hij over de hele wereld tentoongesteld.

Op de vernissage vertelde hij dat hij lang les gegeven heeft in een Brugs college, en vanuit zijn klas zag hij uit op het bisschoppelijk paleis. Hij is dus een buur geweest van de bisschop van Brugge die vorig jaar mede aan de basis lag van de crisis in de Vlaamse katholieke kerk. Die confrontatie met macht en vernedering is een belangrijke drijfveer geweest bij het creëren van de werken in onze kerk.

Als een beeldenstormer wou hij door een kerk razen die verworden was tot een witgekalkt graf, en er “schoon schip” mee maken. Witgekalkte graven, het begrip komt uit Matteüs, 23. Deze tekst was de inspiratie tot een film in samenwerking met Lieslot Denoyette, het startpunt voor de rondgang door de tentoonstelling. Flarden van de tekst duiken op in andere werken. Maar de beeldenstormer las ook een andere tekst: het gedicht “Christus en Jezus”, van Adriaan Roland Holst. “Christus kreeg kerken en zerken, Jezus keek het aan en zweeg...” De eerste verzen van dit gedicht staan stralend wit uitgeschreven op de vloer tussen het Mariabeeld en het altaar. En achter dat altaar hangt een zeshoek als een oplichtend mysterie, waar de bezoeker met gebogen hoofd moet binnentreden. Hij leest daar de derde tekst waarrond Yves Leterme gewerkt heeft, het gedicht van Gerard Reve, de ongelovige gelovige. De hoekige, naïeve letters zijn geïnspireerd op de inscripties in de catacomben. Het gedicht van Reve is omringd door vijf grote doeken, als fresco’s uit de oerkerk, waarop tussen vroeg-christelijke symbolen Latijnse teksten uit het passieverhaal zijn gegrift.

Als een epiloog kan de bezoeker in de weekkapel enkele fragmenten bekijken van “Il vangelo secondo Matteo”, van Pasolini. Yves Leterme legde uit dat de schilderijen die hij bij die fragmenten maakte de maskers tonen die in zijn verbeelding afvallen wanneer farizeeën op het dit evangelie botsen.

Lea Verstricht gaf haar kijk op het getoonde werk. Zij wees op de diepgang ervan, en op de inspanning die het vraagt om erin door te dringen. De kunst van Yves Leterme vraagt aandacht: hij wil niet dat alles direct duidelijk, leesbaar is, hij schuwt de chaos niet. Doordringen in wat hij wil tonen, eist rust en geconcentreerd kijken, om een spoor te vinden dat leidt naar wat schoon en heilig is. Zo daagt hij ook de gelovigen uit: waar zijn we in terecht gekomen? Wat zeggen we met onze woorden? Hoe gaan wij om met onze “Heilige Schrift”? Dit werk, dat kritisch knaagt aan vele heilige huisjes, is dan ook helemaal thuis in een kerk: het kan kerk nieuw op de sporen zetten.

De lezing van Lea Verstricht werd ondersteund door de indrukwekkende voordracht van Martine Andries. Zij bracht de drie teksten waarrond Yves Leterme gewerkt heeft, en die door Lea Verstricht toegelicht werden.

Het woord kon bezinken dankzij de serene en hoogstaande cellomuziek van Laura Zutterman. Zij speelde Bach en Ligeti. Weer werd het duidelijk dat onze kerk een dankbare ruimte biedt voor talentvolle musici. De komende “zomerse orgelklanken” zullen aan nog meer jonge talent de gelegenheid bieden zich langs hun beste kant te laten horen.

Het was een aangename, diepgaande, sfeervolle vernissage. Geen wonder dat velen lang bleven napraten bij een glas, aangeboden in de kerk. De positieve reacties waren een hart onder de riem van de kunstenaar en de vele medewerkers.

Marc Tassier